Президент жолдауы

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың "Әділ Қазақстан: Заң және тәртіп, экономикалық өсу, қоғамдық оптимизм"атты Қазақстан халқына Жолдауы.  
2024 жылғы 2 қыркүйек.

Құрметті депутаттар!
Баршаңызды кезекті сессияның ашылуымен құттықтаймын және ел игілігі үшін сіздің қызметіңізге табыс тілеймін!
Өткен сессия барысында үлкен жұмыс атқарылды. 102 заң қабылданды, оның ішінде қоғамдық бақылау, Адам саудасына қарсы іс-қимыл, ғылым және технологиялық саясат, Жылу энергетикасы және басқалар туралы заңдар.
Әлеуметтік мәселелерге, әсіресе балаларды қорғауға көп көңіл бөлінеді. Ұлттық қордан балаларға төлемдер қарастыратын заң қабылданды. Кәмелетке толмағандарды құмар ойындарға тарту үшін әкімшілік жауапкершілік енгізілді. Кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың кез келген түрі үшін жаза күшейтілді. Балалар қауіпсіздігін қамтамасыз ету, әйелдер мен балаларға қатысты қылмыстардың алдын алу және жолын кесу мәселелері жөніндегі заң күшіне енді.
Жасыратыны жоқ, қазір көптеген азаматтардың бірнеше несиелері бар. Бұл біздің қоғамға қауіп төндіретін өте өзекті мәселе. Сондықтан бұл бағытта арнайы заңдар да қабылданды.
Жалпы, халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған көптеген жүйелі қадамдар жасалды. Сіз азаматтармен үнемі тікелей байланыста бола отырып, осы жұмысқа тікелей қатыстыңыз. Мұның бәрі, әрине, "халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасын жүзеге асыруға маңызды үлес қосады.
Сіздің жемісті еңбегіңіз үшін ризашылығымды білдіремін. Алайда, қол жеткізілгенмен қанағаттану мүмкін емес – алда әлі көп жұмыс бар.
Қазақстан халқы бүгінде мүлдем жаңа саяси шындықта өмір сүруде. Соңғы бес жылда ауқымды реформалар жүзеге асырылды, саяси жүйе түбегейлі трансформация арқылы өтті. Қоғамдық санада түбегейлі өзгерістер орын алады, азаматтардың құқықтық мәдениетінің деңгейі артады, қоғамда жаңа мінез-құлық үлгілері қалыптасады және жаңа құндылықтар тамыр алады. Ұлттың саяси және қоғамдық өмірін, менталитеті мен мәдени кодын жаңарту басталды. Бір сөзбен айтқанда, әділ Қазақстанның құрылысы жүріп жатыр, және, ең бастысы, мұның бәрі халықтың тілектеріне толық сәйкес келеді. Сондықтан біз стратегиялық бағытымызды ұдайы ұстануды жалғастырамыз және белгіленген жолдан шықпаймыз. Бүгін біз жоспарларды жан-жақты талқылаймыз, алдымызда тұрған мақсаттарды анықтаймыз.
Геосаяси қақтығыстың шиеленісуі жағдайында Қазақстан бейбіт, эволюциялық жол ұстанымын берік ұстанады.
Біз экономиканы әртараптандыруға жаңа серпін бере отырып, дамудың жаңа векторын белгіледік. Инфляция Баяулап, өткен жылдың ең жоғары көрсеткішімен салыстырғанда 2,5 есе төмендеді. Елдің халықаралық резервтері 100 млрд. Өңдеу өнеркәсібі тау-кен секторына қарағанда жылдам өсуде. Қарқыныңызды бәсеңдетпеу маңызды. Жаңа инвестициялық циклды тиімді пайдалану арқылы іске қосу қажет.
Үкімет пен әкімдер экономика құрылымын өзгерту мәселесіне ерекше назар аударуға, елдің орнықты ілгерілеуін қамтамасыз етуге бағытталған жаңа тетіктерді көздеуге тиіс. Басты мақсат – азаматтардың табыс деңгейін арттыру. Жұмысты дұрыс ұйымдастырған кезде бұл өте мүмкін.
Экономикалық өсу әлеуметтік теңсіздіктің төмендеуімен және орта таптың күшеюімен қатар жүруі керек. Тек осылай ғана біз мемлекетіміздің әлеуетін нығайта аламыз. Ол үшін кез-келген жағдайда негізгі критерий тиімділік болуы керек. Әрбір шешім, әр жоба мемлекет үшін олардың пайдасына қарай қарастырылуы керек.
Енді алдағы жұмыстың нақты бағыттарына көшейік.
Бірінші. Ақша-несие және фискалдық саясат арасындағы теңгерімсіздіктерді жою қажет.
Нақты секторды несиелеу әлі де тиісті деңгейде емес екенін айту керек. Шағын және орта бизнесті жеткілікті қорландыру мәселесі де шешілген жоқ. Бұл елдегі іскерлік белсенділікке, тұрақтылыққа және экономиканың үдемелі өсуіне теріс әсер етеді. Сондықтан Үкімет пен Ұлттық банк осы мәселенің оңтайлы шешімін бірлесіп әзірлеуі тиіс. Банктерді экономикаға көбірек қаражат салуға ынталандыру керек.
Халықаралық сарапшылар қазақ банктерін ресурстарға бай елдер арасындағы ең табысты банктердің бірі деп санайды. Сондықтан біз осы секторға әділ салық салу туралы айтып отырмыз. Банктер төлейтін салықтар олардың акционерлерінің дивидендтеріне сәйкес келуі керек. Бұл тәсіл әсіресе банктерге көрсетілген мемлекеттік көмек аясында қисынды көрінеді. Сондай-ақ цифрлық активтер айналымы және банк саласында инновацияларды қауіпсіз енгізу үшін тұрақты реттеуші ортаны құру маңызды.
Бізге экономикалық белсенділікті ынталандырудың және финтех-сектордың одан әрі серпінді дамуының өзекті міндеттеріне жауап беретін банктер туралы жаңа заң қажет. Қолданыстағы заң шамамен 30 жаста, ол мүлдем басқа шындықта қабылданды.
Алдыңғы және қазіргі үкіметтердің жұмысында үлкен қате есептеу республикалық бюджеттің кіріс бөлігінің орындалмауы болды деп нақты айту керек. Бұл проблеманың жүйелі сипатқа ие болуы және елдің дамуын тежеуі мүмкін емес. Үкімет Ұлттық банкпен бірлесіп бюджет ақшасын тиімді пайдалануға, шығыстарды шектеуге және қатаң бақылауға бағытталған пәрменді шаралар қабылдауы қажет.
Қаражатпен өмір сүру-бұл мемлекеттік қаржы тұрақтылығының жалғыз мүмкін рецепті. Сондықтан, бірінші кезектегі және стратегиялық емес міндеттерге шамадан тыс шығындар алынып тасталуы керек.
Бюджетаралық қатынастарды да ретке келтіру керек. Өңірлерде шағын және орта бизнестен түсетін салық түсімдерін қалдыру туралы шешім дұрыс және уақтылы болды. Бұл кәсіпкерліктің дамуына айтарлықтай серпін беріп, әкімдердің дербестігін арттырды. Алайда, өңірлердің жекелеген басшылары қосымша табыс көзін ала отырып, оны мемлекет үшін практикалық пайдасыз, екінші реттік міндеттер мен жобаларға елеусіз пайдалана бастады. Бюджет тапшылығын жабу көздерін іздеу мақсатында Үкімет ұтымды өтемақы тетіктерін әзірлеуі тиіс.
Ұлттық қордың рөліне жеке тоқталамын. Ұлттық қордың қаражаты бірінші кезекте біздің мемлекетіміздің мүдделеріне қызмет етуі және шетелдік қаржы институттарына қызмет көрсетуден гөрі стратегиялық мақсаттарға қол жеткізу үшін пайдаланылуы тиіс. Ұлттық қор ұзақ мерзімді макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етудің маңызды құралы болып табылады, сондықтан оны тиімді басқару қажет.
Динамикалық экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін тек мемлекеттік қаржы жеткіліксіз екені анық. Экономикаға жеке инвестицияларды тарту арқылы іскерлік белсенділікті арттыру үшін қолайлы жағдайлар жасау қажет. Бұл үшін, ең алдымен, бизнестің сапалы дамуы мен жауапты мінез-құлқын ынталандыратын тұрақты салық саясаты қажет.
Жаңа Салық кодексі қолданыстағы жүйені қайта жүктеуге арналған. Кодекс салық төлеушілерге деген сенім негізінде түбегейлі жаңа салық әкімшілігін құруға бағытталуы керек. Кодексті жеңілдету, оның ережелерін барлық экономикалық белсенді азаматтар үшін түсінікті ету, нормаларды әр түрлі түсіндіру мүмкіндіктерін болдырмау өте маңызды.
Кәсіпкерлер үшін қолданыстағы қолайлы жағдайларды нашарлатпай, салық режимдерін оңтайландыру қажет. Мысал ретінде бөлшек салықты енгізуді келтіруге болады. Бизнес бұл нормаға сенді, көлеңкеден шыға бастады, ұсақтау азайды. Бірақ бұл режимге негізінен Халықпен жұмыс істейтін кәсіпкерлер кіруі керек.
Тұтынушылық қызметтер мен сауданың әлеуетін толық ашу экономикалық өсу, салық түсімдерін ұлғайту және жұмыспен қамту тұрғысынан қажетті жылдам нәтиже бере алады.
Фискалдық реформаның сәттілігіне қол жеткізу үшін әкімшілендіруді толық цифрландыруды жүзеге асыру қажет. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін нивелирлеу және ашықтықты қамтамасыз ету үшін салық саласындағы процестерді электрондық форматқа көшіруді жеделдету қажет. Барлық салық саясатын өзгеретін фискалдық жағдайларға, соның ішінде салық ставкаларын қайта қарауға бейімдеген жөн.
Жеке табыс салығының сараланған ставкаларын белгілеу қажеттілігі туындады.
Салықтық әкімшілендіру кезінде жазалау тәсілінен бас тарту керек. Мәжбүрлеп өндіріп алуды қолданбай хабарламалар жіберілетін салық берешегінің шегін ұлғайту мүмкін деп санаймын. Салық берешегі шегінен асып кеткен жағдайда шектеулер тек берешек шегінде ғана қойылуы тиіс, яғни бүкіл банктік шот бұғатталмайды. Ірі салық берешегі болған жағдайда, төлемді кепілсіз бөліп төлеу керек. Жоспар бойынша салықтық тексерулерден толық бас тартуға тырысу керек. Ол үшін тәуекелдерді басқару жүйесін жетілдіру қажет.
Салықтық жеңілдіктердің тиімділігін арттыру өзекті міндет болды. Барлық жеңілдіктер бойынша салық есептілігі берілуі керек. Бизнесті шынымен ынталандыратындарды сақтау керек. Мысалы, өндірісті дамытуға бағытталған инвесторларға артықшылықтар беруге болады. Біз активтерді салуға, сатып алуға, жаңғыртуға, қайта құруға біржолғы шегерім туралы айтып отырмыз. Жоғары өңделген өнімдерді экспорттаушыларға жеңілдіктер беру маңызды, олар кез-келген басқа бизнеске қарағанда көбірек қолдау алуы керек.
Жаңа Салық кодексінің жобасын қарау шеңберінде Үкімет пен Парламентте жан-жақты талқылауды тапсырамын. Күрделі, бірақ қажетті шешімдерді табу керек. Бұл мәселеде асығуға жол берілмейді. Сондықтан осы заңды сапалы деңгейде дайындау үшін жаңа кодексті қабылдауды келесі жылға ауыстыруға болады деп санаймын.
Қаржылық жағдайды көлеңкелі экономиканың тұрақты жоғары үлесі де қиындатады. Оны едәуір азайту үшін ойластырылған шаралар кешені қабылдануы керек. Атап айтқанда, шекара маңындағы кеден бекеттері бойынша барлық жұмысты қысқа мерзімде аяқтау, сондай-ақ сыртқы сауда операцияларынан түсетін кірістердің басқа юрисдикцияларға заңсыз ағынын болдырмау қажет.
Екінші. Инвестициялық ахуалды және бизнесті жүргізу жағдайларын жақсарту үшін үнемі жұмыс істеу маңызды.